boeddhisme psychologie yoga bewustwording
introductie dzogchen
dzogchen teksten
dzogchen teachings
dzogchen bibliografie
publicaties / interviews
publicaties / interviews
- Dans met Vajravarahi door intense emoties - interview met Marjan Möller
- Dimensies van Bewustzijn, interview met Robert Hartzema en Marjan Möller
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Dans met Vajravarahi door intense emoties
Interview met Marjan Möller op de de website van www.bodhitv.nl
Vrouwen kunnen geen verlichting bereiken, daar zijn ze veel te emotioneel voor. Pardon? Veel boeddhistische tradities hebben dat idee inmiddels gelukkig verworpen. Ellie Lardenoije interviewde Marjan, een Vajravarahi-boeddhist die kracht en vrijheid ziet in emoties en in het vrouwelijke.
"Toen ik de afbeelding van Vajravarahi voor het eerst zag, dacht ik: 'Wow, dat ben ik!'" Vajravarahi is een manifestatie van Vajrayogin?, een godin en vrouwelijke Boeddha uit het Vajravarahi- of tantrisch boeddhisme. Ze is keizerin van de dans en vertegenwoordigt passie en compassie, en het overkomen van onwetendheid. "Ze belichaamt alle emoties die er zijn: angst, jaloezie, woede, begeerte, arrogantie... Ze danst erin en is volledig op haar gemak. Inclusief al die heftigheid!" Marjan straalt helemaal als ze me vertelt over haar band met Vajravarahi.
Marjan Möller is coach, counselor en lichaamsgericht therapeut en geeft samen met Robert Hartzema verschillende cursussen rondom het Tibetaans boeddhisme. Samen schreven zij het boek Mandala. Energie, emoties en bevrijding. Op een druilerige dinsdagochtend zitten we samen op gemakkelijke stoelen naast een enorm bronzen beeld van Vajravarahi. Met een kopje thee in de hand en de geur van wierook op de achtergrond, praten Marjan en ik over het Tibetaans boeddhisme, emoties en vrouwen.
Voor Marjan belichaamt Vajravarahi de innerlijke kracht en wijsheid die alle vrouwen in zich hebben. "Vajravarahi is fel, whraaww!", imiteert Marjan het gebrul van een leeuwin. "Zij staat voor de energie van alle emoties en de ruimtelijkheid en helderheid die daarbinnen aanwezig is." Volgens Marjan zijn vrouwen over het algemeen emotioneler dan mannen. In de geschiedenis van het Tibetaans boeddhisme werd daarom dikwijls aangenomen dat vrouwen minder potentieel tot bewustwording hebben. Marjan is het daar absoluut niet mee eens. "Doordat vrouwen meer in contact zijn met hun lichaam, en daarmee met hun emoties, hebben ze juist méér kansen om bewust te worden," vindt zij. "Intense emoties bezitten namelijk een enorme potentie. Denk maar eens terug aan een moment waarop je heel jaloers of boos was: hoe helder en alert nam je toen waar? Juist binnen de 'verstorende' emoties (zoals woede, hebzucht, hoogmoed) zit een enorme alertheid. Vanuit Dzogchen maken we daarvan gebruik om nóg alerter te worden. De Vajrayana bestaat uit zes tantra stromingen, drie uiterlijke en drie innerlijke, die elkaar min of meer opvolgen in de beoefening. Dzogchen is daarvan de laatste en meest vergaande stroming en wordt ook wel de 'Volkomen Compleetheid' genoemd. We proberen op elk moment de intrinsieke helderheid en kracht die in emoties aanwezig is volledig te ervaren. Dat is pure levensenergie: zinderend, licht en stralend."
Dat dat niet gemakkelijk is, weet Marjan als geen ander. "De stoom kwam me vroeger soms bijna uit de oren. Ik ben temperamentvol en werd, zoals veel kinderen, behoorlijk getemd. Er was daardoor heel veel opgekropte woede in mijn lichaam." Door meditatie-oefeningen en lichaamswerk heeft Marjan met de jaren geleerd haar emoties te omhelzen. "Ik probeer mijn emoties helder waar te nemen en volledig de ruimte te geven in mijn innerlijk, terwijl ik ze naar buiten toe meer probeer te doseren. Daarmee sluit ik mijn hart niet af voor mezelf en anderen, ook niet als er vanbinnen een vulkaan van boosheid losbarst. Er blijft altijd ruimte: middenin mijn emoties, mijn lichaam, mijn adem en handelen."
Plots is Marjan aangedaan. "Het ontroert me ook om naar de Vajrayogini te kijken", zegt ze met tranen in haar ogen. "Het kan me zo'n pijn doen als sommige boeddhistische leraren zeggen dat emoties een ziekte zijn. Mensen voelen zich dikwijls al minderwaardig, en worstelen enorm met hun emoties. Als een leraar je dan ook nog eens vertelt dat emoties slecht zijn, en dat je ze moet uitroeien, onderdrukken of transformeren, dan is dat een onmogelijke opdracht! Hoe kun je dan ooit jezelf zijn? Bovendien kan het onderdrukken van iets nooit naar vrijheid leiden. Ik vind het heel tragisch dat iets wat in jezelf opkomt, wordt afgewezen."
Daarom is Marjan een Vajrayogini-vrouwengroep gestart in Nijmegen. De groep dient als empowerment en is een oefenterrein voor het zoeken naar de essentie van de vrouwelijke verwezenlijking van vrijheid. Het werken met emoties als weg naar vrijheid maakt daar onderdeel van uit. "Vrouwen zijn heel goed in voelen en hebben een intuïtieve verbinding met het ruimte-aspect. Maar beiden zijn ook onze valkuil", vertelt Marjan. "We moeten leren precies te voelen en waarnemen. Zonder in het drama te gaan maar ook zonder de emotie te ontkennen." Door middel van meditatie-oefeningen, Tibetaanse yoga en lichaamswerk ontstaat meer gronding en aanwezigheid om intense emoties te dragen en te waarderen.
"Het leven zelf is onze grootste leraar", meent Marjan. "Stap van je meditatiekussen af en laat je door het dagelijks leven uitdagen! Situaties waarin je boos bent of jaloers, dát zijn de juweeltjes van kennis. Dat zijn de momenten waarop vrijheid zich in al haar facetten kan presenteren, en zich verder kan openen naar een vrijheid die onafhankelijk is van omstandigheden."
Headerfoto origineel: Anton Petukhov
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Gepubliceerd in het tijdschrift Inzicht, nov/dec 2012.
Dimensies van Bewustzijn, interview met Robert Hartzema en Marjan Möller
Robert Hartzema geeft ruim dertig jaar onderricht in het Tibetaans boeddhisme, meditatie en yoga vanuit de dzokchen-traditie. Hij schreef dertien boeken, waaronder een trilogie over de kernthema's uit dzokchen: Ruimte, Tijd en Bewustzijn. Dimensies van bewustzijn is het laatste deel. Samen met zijn vrouw Marjan Möller geeft hij de jaartraining Boeddhistische Psychologie en voortgezette groepen over dzokchen. In de groepen geeft Robert de meditaties en uitleg, Marjan geeft de yogaoefeningen en samen doen zij de uitwisselingen. Hij belichaamt meer het doen en zij meer het Zijn. Het feit dat zij samen de groepen geven, torpedeert de mogelijkheid om hen in een positie als leraar te idealiseren; en omdat zij er als partners zitten fungeren zij als een mannelijk en vrouwelijk projectiescherm. Zelf genieten zij voornamelijk van de wederzijdse stimulans en uitdaging.
Ter gelegenheid van het verschijnen van laatste deel van de trilogie over dzokchen interviewt Brigitte van Peursen de auteur Robert Hartzema en zijn vrouw Marjan Möller over de directe en volmaakte bevrijding op de werkvloer van het dagelijks leven.
Dimensies van Bewustzijn
Brigitte: Wat zijn dimensies van het bewustzijn?
Robert: Zoals het licht verschillende gelaagdheden heeft waardoor je kleuren kunt zien, heeft het bewustzijn verschillende dichtheden. Zij kristalliseren zich uit in het horen, proeven, aanraken, ruiken, ervaren van emoties, enzovoorts. Deze dimensies geven aan hoe het bewustzijn in elkaar zit en zij zijn te kennen door verschillende vormen van aandacht te ontwikkelen.
Brigitte: Wat heb ik eraan om het verschil te weten tussen bijvoorbeeld neus- of oorbewustzijn?
Marjan: Een geursensatie is een volstrekt andere wereld van sensaties dan iets wat via de oren of via het oogbewustzijn binnenkomt. Elk heeft zijn eigen rijkdom.
Robert: Het geeft een structuur waarmee je kunt oefenen en waarmee je je bewustzijn kunt uitkristalliseren. Het intellectueel begrijpen is maar een klein onderdeel en relatief onbelangrijk, het is meer een toegang tot.
Het puur ervaren
Brigitte: Stel: ik herinner me de geur van urine, zoals van de oude dame die ik nu verzorg. Wat kan ik hiermee?
Marjan: Welke gedachten en associaties heb je ermee? Als je het vanuit het benoemen ervaart, kan je zeggen het ruikt akelig. Vanuit dzokchen ga je naar het ervaren zelf, naar de sensaties, en naar het waarnemen hoe het pakket aan associaties omhoogkomt.
Robert: Je ziet dan hoe je het ene afwijst en het andere vastgrijpt en bijvoorbeeld denkt: het zit wel in wierook en niet in urine. Het is allebei zijn. Je bent de geur. Je ruikt de geur van urine, van wierook; die sensatie heeft een rijkdom. Maar als ik het meteen benoem en afwijs, ben ik onmiddellijk weg bij het puur ervaren en ben ik ook weg bij het zijn. De precisie die dzokchen aanvoert, maakt je bewust waar je weggaat bij het zijn. Om dat te signaleren is het belangrijk al die onderscheidingen te maken. Anders denk je dat je bent maar je bent helemaal niet. Het is gewoon een mindtrip.
Het onderscheiden maakt alles helderder. Hoe urine ruikt, maar ook alle processen die daarbij innerlijk geraakt worden. Als het hierbij duidelijk is, is het bij andere dingen die gebeuren ook duidelijk. Er ontstaat helderheid binnen dat wat er gebeurt. Helderheid zit in dat wat gebeurt. Punt.
Marjan: Denk maar aan een diamant. Elk facetje kaatst op eigen wijze het licht vanzelf terug, alleen wij maken er iets van. Het ene appreciëren we, het andere wijzen we af. Als je een zintuigbewustzijn uitschakelt of buiten het pallet houdt of gemakshalve op één hoop gooit, dan snijd je jezelf af van het helder worden van die dimensie.
Brigitte: Dus met een geur komt van alles meteen omhoog…
Robert: Ja, maar je kunt niet met alles tegelijkertijd oefenen. De dzokchen inzichten zijn specifiek ontwikkeld om een kwaliteit van ultieme vrijheid of helderheid te verwezenlijken. Vandaar dat de oefeningen blijven wisselen: oefeningen met de zintuigen, met het denken, met ademhalingen, meditatieoefeningen. Er zijn honderd en een ingangen waardoor je elke keer op een ander been wordt gezet. Juist doordat je elke keer weer je aandacht verlegt naar iets anders, een ander zintuig, een andere kwaliteit van bewustzijn, wordt enerzijds alles geleidelijk aan helderder en anderzijds raak je niet ergens de weg kwijt door iets vast te grijpen: dat was een bijzondere ervaring! Want dan ga je dàt cultiveren en zet je jezelf klem. Het ego is superslim om alles ogenblikkelijk in te pakken. Via oefeningen geef je het ego geen kans om greep op je te krijgen; het ego schiet en je hebt je al gebukt. Net zoals je een diamant slijpt, je blijft hem draaien alleen dan wordt ie steeds stralender. Dat is een langzaam proces.
Schilderij van Robert Hartzema: Helder Licht van Gewaarzijn
De matrix
Marjan: Het steeds wisselen van invalshoek bereidt je voor op het herkennen van de helderheid in het dagelijks leven. Je raakt ermee vertrouwd om het niet in iets te zoeken. Het is er allemaal al: het ene is niet beter dan het andere. Er hoeft niets gecontinueerd of buitengesloten te worden.
Brigitte: Elk commentaar is eigenlijk het apart zetten…
Marjan: Ja, elk commentaar dat je vastgrijpt, concreet en belangrijk maakt, is het bevriezen van dat wat in essentie verandering en schittering is.
Robert: Tegelijkertijd is er continu commentaar. Dat blijft, tot je dood. Het is niet de bedoeling om dat commentaar tegen te gaan. De essentie van het leren kennen van de dimensies van het bewustzijn is dat de werking van die verschillende dimensies, dus de manier waarop je jezelf daarin klem zet en de manier waarop je daarin helder kunt blijven, allebei tegelijkertijd helderder worden. De meest scherpe helderheid richt zich op de patronen zelf. Dat betekent dat je leert zien welke patronen zich in de loop van je leven binnen een bepaalde laag van bewustzijn hebben neergezet. Deze matrix kun je normaal gesproken niet zien...
Marjan: Je bent die matrix.
Robert: En vanuit die matrix zie je een bepaalde werkelijkheid die je ervaart als de werkelijkheid en beschouw je jezelf als zelf. Maar de matrix zèlf herken je niet omdat je hem bent geworden. Hij is gevormd vanaf de conceptie en geleidelijk aan zijn daar allerlei patronen in ontstaan en krachtiger geworden. De basale helderheid is waar je die matrix helder krijg. Kijk, de helderheid op zich, als helder gewaarzijn, die is er al, die hoef je niet te ontdekken.
Dus, je ruikt urine en krijgt een partijtje oordelen. Als die geleidelijk aan helderder worden en je ziet dat dit gewoon oordelen zijn, dan blijf je daar steeds meer vrij van.
Marjan: Terwijl zich dat innerlijk gewoon af mag spelen. Dat is belangrijk! Je aandacht blijft bij het zich ontvouwen van de neigingen zonder ze tegen te gaan. Zo krijg je geleidelijk meer contact met de ruimte en dynamiek daarbinnen.
Robert: Je bevrijdt je indirect wanneer je ziet wat die verschillende gelaagdheden van het bewustzijn doen. Daarmee kristalliseert zich zowel die helderheid uit, als de werking van het bewustzijn. Elke situatie is vanuit de dimensies van het bewustzijn gezien min of meer identiek. In die zin dat alle dingen zich tegelijkertijd of vlak na elkaar afspelen. Naarmate dit mechanisme transparanter wordt, kan de helderheid die er gewoon is daar vanzelf doorheen schijnen. Niet door weg proberen te gaan uit dat patroon. Het ligt niet elders. Het ligt precies binnen in de realiteit van wat op dat moment gebeurt in jouw leven. Wat het ook is.
Marjan: Anders zou je iets forceren. Bijvoorbeeld: dat patroon is niet oké, daar moet ik nu toch wel aan voorbij zijn. Forceren resulteert in ontkennen of onderdrukken. Het is het spel van alle dimensies tegelijkertijd, en om die gelaagdheden waar te nemen dat is al een diamant.
Het lichaam
Brigitte: Wat is de plaats van het lichaam binnen het bewustzijn?
Marjan: Als je het over bewustzijn hebt, wordt vaak gedacht dat het gaat over het denken en eventueel de leegte of ruimte waarin het denken verschijnt. Het lichaam heeft in essentie alles: alle dimensies van het bewustzijn zijn te danken aan het lichaam.
Robert: Zonder lichaam ben je er niet. Als eicel en sperma niet bij elkaar waren gekomen... Het lichaam is primair. De eerste vijf dimensies van bewustzijn betreffen de zintuigen, zij hebben niks met het denken te maken. Dan krijg je het mentaal bewustzijn opgesplitst in verbaal en non-verbaal mentaal bewustzijn, dus dat is nog maar de helft dat zit te kwekken en denkt dat het de verlichting kan bereiken. Dan heb je het pakhuisbewustzijn* dat veel meer dan het denken omvat. En tot slot heb je het geheel waar dat allemaal uit afkomstig is. Het denken is een klein onderdeel van ons zijn waar we een enorm belang aan toekennen. Het is een onderdeel en functioneert alleen voor zover die andere onderdelen er ook zijn. Je kunt met je denken niet eten, daar heb je echt je handelen, geur en associaties voor nodig.
Het totale bewustzijn kan zich alleen vanuit die totaliteit uitkristalliseren en niet vanuit het denken. Want het denken zal altijd zichzelf blijven bevestigen. In onze hele manier van denken is zo goed als niks van onszelf; woordgebruik, intonatie, denkbeelden, bijna alles komt van je ouders, familie, leraren. De rest heb je uit de media of uit boeken. Het is allemaal van een ander. Het enige wat van jou is, is je lichaam. Wat je ziet is van jou, wat je ruikt, wat je aanraakt. De rest is niet van jou. Het is heel lastig vanuit het denken ooit bevrijd te worden. Tenzij je vanuit de andere zintuigen door het denken heen begint te kijken. Het doen van de yoga, adem- en meditatieoefeningen maakt het denken minder belangrijk, waardoor het leert zichzelf niet zo serieus te nemen maar meer te zien als denkbeelden. Gedachten zijn zo transparant als wat, ze zijn nergens concreet te vinden. Pas dan kan denken geleidelijk aan losser worden, wat doorschijnender.
Marjan: Ook bescheidener. Het lichaam wordt dikwijls het ondergeschoven kindje. Spirituele zoekers proberen nogal eens de identificatie met het lichaam te doorbreken, alsof aan dat lichaam een luchtje zit. Alsof je je vrij kunt denken en het lichaam daar geen onderdeel van uitmaakt. Terwijl in het lichaam en de adem juist de sleutel tot de schatkist ligt!
Robert: Je lichaam is het voertuig van het bewustzijn.
Marjan: Het lichaam is gematerialiseerd bewustzijn, daar is het meeste slijpwerk te verrichten.
* Het pakhuisbewustzijn is waar het verleden opgeslagen ligt en wordt opgeroepen door associaties via gedachten, geuren, beelden, gewaarwordingen, adem, lichaam, enzovoorts.
Schema: Dimensies van Bewustzijn © Robert Hartzema
De doener
Robert: Het denken denkt altijd dat het gelijk heeft. Ook het meest bijzondere inzicht gaat uit van zijn eigen gelijk en wordt zo een nieuwe matrix. Vandaar dat de dzokchen inzichten voortdurend wisselen – anders zit je net zo vast als in een ander dogma. Het zal iets uitleggen vanuit een van de zintuigen, vanuit een bepaalde dimensie van bewustzijn, waarbij steeds duidelijk is dat elk perspectief een perspectief blijft.
Daarnaast gaat dzokchen uit van een relatieve en een meer absolute werkelijkheid, in die zin dat iets altijd minimaal twee totaal verschillende perspectieven heeft. In het relatieve, gewone perspectief is alles afhankelijk van oorzaak en gevolg, heb je verantwoordelijkheid voor je daden en gebeurt alles in lineaire tijd van verleden-heden-toekomst. Die werkelijkheid blijft altijd. Het kan zijn dat die werkelijkheid transparanter wordt, je raakt er minder in gevangen, je identificeert je er minder mee. Maar je kunt niet zeggen: er is geen doener. Er is altijd iemand die de wc doortrekt of niet, bij de kassa afrekent of wegrent.
Marjan: Als je zegt dat die doener niet bestaat, ontken je een deel van het totaal. Er blijft op het relatieve niveau iemand die handelt. Wat is daar mee mis?
Robert: Tegelijkertijd is er een ander perspectief waarin het bewustzijn volstrekt open is, veranderlijk, ongrijpbaar, transparant en spontaan. Het kan altijd alle kanten uitgaan, het is multidimensionaal. De dimensies openen zich naar alle kanten tegelijkertijd: het kijken, ruiken, horen, voelen, denken, niet-denken, de associaties uit het pakhuisbewustzijn en het bewustzijn waar het allemaal uit voortkomt, plus alle lagen van gewaarzijn daaronder. Elke dimensie is elk moment in zijn compleetheid aanwezig, ook al ben ik totaal gefixeerd op één ding. Die rijkdom wordt geleidelijk aan meer beschikbaar en dat waar ik me op fixeer – dat is ook handig als je werkt of auto rijdt – is niet meer het enige. Het wordt transparanter en dat schept een bepaalde kwaliteit van vrijheid of helderheid.
De enige ingang
Robert: Vrijheid kan alle kanten uit en zit niet gevangen in iets. Wat zich spontaan aandient, wordt in zijn spontaniteit gezien en niet onmiddellijk buitengesloten omdat het niet past in het vooropgezette schema of doel.
Marjan: Dat gaat heel ver, want ook over vrijheid hebben we denkbeelden, bijvoorbeeld als staat van gedachteloosheid of gelukzaligheid. Meestal betekent het ook dat er iets weg moet. Het is bijna ondenkbaar voor de matrix dat het werkelijk alles kan bevatten. Want vrijheid zit ergens in, dat is deel van de matrix: je wilt ergens van weg en zoekt het in iets anders.
Brigitte: Een patroon of spanning waar ik vanaf wil…
Marjan: Ja, terwijl de weg er naartoe is erin. Het is inclusief spanning, inclusief alle oordelen erover, inclusief de pijn die er is. Dat is voor het denken niet te bevatten.
Brigitte: Het denken is maar een piepje van het geheel…
Marjan: Het gaat dieper. Al in de baarmoeder zijn die bewegingen te zien, het weggaan van pijn of onlust is een overlevingsmechanisme. Zoiets zal je altijd kunnen blijven waarnemen, omdat het puur onderdeel is van het organisme, de beweging weg van ongemak.
Brigitte: Kun je zeggen dat er naartoe gaan de beste ingang is?
Robert: Het is de enige ingang… We zitten hier, maar we willen altijd weg. Dat is de essentie van een spirituele zoektocht. Het enige startpunt om werkelijk helder te krijgen wie je bent en hoe je functioneert, is wanneer je durft te starten bij wat er hier en nu is, en dat ik ben wie ik nu ben. Elke ontkenning is een omweg – met alle problemen, patronen, verwarringen, angsten, hoop, enzovoorts – die aldoor weer bij hetzelfde punt zal uitkomen. Het is de beroerdste ingang, maar wel de enige.
De kristallen bol is in dzokchen het symbool voor het uitgekristalliseerde bewustzijn
waarin alles verschijnt terwijl het nergens concreet te vinden is.
Naar het lijden toe
Robert: De term bevrijding heeft het nadeel dat je denkt dat je bevrijd bent van alle gewone dingen. Dat is niet zo, dingen worden juist scherper. Het woord verlichting is nog erger, alsof het aangaat en niet meer uitgaat. Alles wat aangaat, gaat ook uit. Het zit niet op het niveau van ervaringen. We zoeken het altijd in iets, maar het gaat niet over iets. De helderheid gaat tegelijkertijd alle kanten uit. Het pijnlijke wordt pijnlijker, het droevige wordt droever, het mooie wordt mooier. Sommige dingen blijven exact hetzelfde, andere veranderen totaal. Helderheid is niet iets wat aan kan gaan en dan aan is. Nee, het is een helderheid die heel langzaam helderder wordt. Er zit nooit een einde aan. Zodra je een idee hebt van een eindstaat, zoals ‘Verlichting’, is de zaak bevroren en zit je al weer vast. Het ego grijpt alles vast. Dat doet het met al die termen: bevrijding, verlichting, absolute, god, dat wat nooit verandert, eenheid.
Marjan: Ergens zal iemand je moeten vertellen dat je bijvoorbeeld de neiging hebt om vormloze sferen vast te grijpen. Daarin blijft taal naast oefeningen heel belangrijk. Robert geeft een verstilde meditatieoefening waarbij je het bewustzijn waarneemt en vervolgens geef ik een krachtige Tibetaanse yoga oefening die de energiestromen in het lichaam stimuleert. Daarmee proberen wij elke keer die schakeling te maken zodat je niet iets kunt vastgrijpen, namelijk het bewustzijn dat het bewustzijn waarneemt en daar een project van maakt. Taal is belangrijk om je valkuilen op het pad helderder te maken, zodat je die herkent.
Robert: Alleen iets dat je voortdurend blijft uitdagen, kan je in beweging houden zodat je elke keer jezelf blijft waarnemen, blijft zien wat zich allemaal afspeelt in je eigen bewustzijn. Dat is op zich voldoende. Er hoeft geen resultaat uit te komen. Puur het waarnemen kristalliseert het bewustzijn uit. Niets anders. Waarnemen van dat wat zich in het moment concreet aandient – zonder iets te ontkennen. Of te zien dat ik het ontken en dat niet te ontkennen.
Marjan: Als je dat ziet, is het ook helder. En mag ontkennen als zodanig worden omhelsd. De neiging om te ontkennen is en blijft een onderdeel van de totaliteit.
Robert: Het is een ingesleten iets om je eigen patronen niet te herkennen. Zelfs als ik ze herken, wil ik dat via een bepaalde matrix: een psychologische, filosofische of advaita matrix. Dan bevestigt de matrix van dat systeem weer de volgende structuur en heb ik weer houvast. De behoefte aan houvast begint zodra sperma- en eicel versmelten. Ze houvasten samen aan elkaar en proberen wat schadelijk is eruit te duwen en wat goed is binnen te laten. Dat kristalliseert zich fysiek, psychisch, emotioneel, zintuiglijk steeds verder uit. Je duwt het weg, of je grijpt het vast, of je ontkent het. Dat zijn de drie basale patronen die zich in de fysieke, psychische, emotionele en zintuiglijke structuur allemaal tegelijk afspelen. Het ego is de kracht van die structuur. De helderheid zit in het zo helder mogelijk waarnemen zonder bij voorbaat al van alles buiten te sluiten of te ontkennen of niet te willen zien.
Marjan: Dat is terug naar de eerste waarheid van de Boeddha: het leven is lijden. Ga naar het lijden toe.
>>
boeddhisme psychologie yoga bewustwording
BOEKEN
CURSUSSEN
- Training Boeddhistische Psychologie
- Ontspannen aanwezig zijn
ARTIKELEN
- boeddhisme en psychotherapie
- vajrayana: de ultieme bevrijding
DZOGCHEN
boeken & cursussen
Karnak
boeddhisme psychologie yoga bewustwording
BOEKEN
CURSUSSEN / TRAININGEN
- Jaartraining Boeddhistische Psychologie
- Voortgezette Training Dzokchen
- Ruimte geven aan je verlangen
ONDERRICHT / ARTIKELEN
- boeddhisme en psychotherapie
- vajrayana: de ultieme bevrijding
DZOKCHEN
BOEKEN
CURSUSSEN / TRAININGEN
- Jaartraining Boeddhistische Psychologie
- Voortgezette Training Dzokchen
- Ruimte geven aan je verlangen
ONDERRICHT / ARTIKELEN
- boeddhisme en psychotherapie
- vajrayana: de ultieme bevrijding
DZOKCHEN
BOEKEN
CURSUSSEN / TRAININGEN
- Jaartraining Boeddhistische Psychologie
- Voortgezette Training Dzokchen
- Ruimte geven aan je verlangen
ONDERRICHT / ARTIKELEN
- boeddhisme en psychotherapie
- vajrayana: de ultieme bevrijding
DZOKCHEN
BOEKEN
CURSUSSEN
- Jaartraining Boeddhistische Psychologie
- Ruimte geven aan je verlangen
ARTIKELEN
- boeddhisme en psychotherapie
- vajrayana: de ultieme bevrijding
DZOKCHEN
publicaties / interviews
• Dans met Vajravarahi door intense emoties -
interview met Marjan Möller
• Dimensies van Bewustzijn, interview met
Robert Hartzema en Marjan Möller
------------------------------------------------------------
Dans met Vajravarahi door intense emoties
Interview met Marjan Möller op de de website van www.bodhitv.nl
Vrouwen kunnen geen verlichting bereiken, daar zijn ze veel te emotioneel voor. Pardon? Veel boeddhistische tradities hebben dat idee inmiddels gelukkig verworpen. Ellie Lardenoije interviewde Marjan, een Vajravarahi-boeddhist die kracht en vrijheid ziet in emoties en in het vrouwelijke.
"Toen ik de afbeelding van Vajravarahi voor het eerst zag, dacht ik: 'Wow, dat ben ik!'" Vajravarahi is een manifestatie van Vajrayogin?, een godin en vrouwelijke Boeddha uit het Vajravarahi- of tantrisch boeddhisme. Ze is keizerin van de dans en vertegenwoordigt passie en compassie, en het overkomen van onwetendheid. "Ze belichaamt alle emoties die er zijn: angst, jaloezie, woede, begeerte, arrogantie... Ze danst erin en is volledig op haar gemak. Inclusief al die heftigheid!" Marjan straalt helemaal als ze me vertelt over haar band met Vajravarahi.
Marjan Möller is coach, counselor en lichaamsgericht therapeut en geeft samen met Robert Hartzema verschillende cursussen rondom het Tibetaans boeddhisme. Samen schreven zij het boek Mandala. Energie, emoties en bevrijding. Op een druilerige dinsdagochtend zitten we samen op gemakkelijke stoelen naast een enorm bronzen beeld van Vajravarahi. Met een kopje thee in de hand en de geur van wierook op de achtergrond, praten Marjan en ik over het Tibetaans boeddhisme, emoties en vrouwen.
Voor Marjan belichaamt Vajravarahi de innerlijke kracht en wijsheid die alle vrouwen in zich hebben. "Vajravarahi is fel, whraaww!", imiteert Marjan het gebrul van een leeuwin. "Zij staat voor de energie van alle emoties en de ruimtelijkheid en helderheid die daarbinnen aanwezig is." Volgens Marjan zijn vrouwen over het algemeen emotioneler dan mannen. In de geschiedenis van het Tibetaans boeddhisme werd daarom dikwijls aangenomen dat vrouwen minder potentieel tot bewustwording hebben. Marjan is het daar absoluut niet mee eens. "Doordat vrouwen meer in contact zijn met hun lichaam, en daarmee met hun emoties, hebben ze juist méér kansen om bewust te worden," vindt zij. "Intense emoties bezitten namelijk een enorme potentie. Denk maar eens terug aan een moment waarop je heel jaloers of boos was: hoe helder en alert nam je toen waar? Juist binnen de 'verstorende' emoties (zoals woede, hebzucht, hoogmoed) zit een enorme alertheid. Vanuit Dzogchen maken we daarvan gebruik om nóg alerter te worden. De Vajrayana bestaat uit zes tantra stromingen, drie uiterlijke en drie innerlijke, die elkaar min of meer opvolgen in de beoefening. Dzogchen is daarvan de laatste en meest vergaande stroming en wordt ook wel de 'Volkomen Compleetheid' genoemd. We proberen op elk moment de intrinsieke helderheid en kracht die in emoties aanwezig is volledig te ervaren. Dat is pure levensenergie: zinderend, licht en stralend."
Dat dat niet gemakkelijk is, weet Marjan als geen ander. "De stoom kwam me vroeger soms bijna uit de oren. Ik ben temperamentvol en werd, zoals veel kinderen, behoorlijk getemd. Er was daardoor heel veel opgekropte woede in mijn lichaam." Door meditatie-oefeningen en lichaamswerk heeft Marjan met de jaren geleerd haar emoties te omhelzen. "Ik probeer mijn emoties helder waar te nemen en volledig de ruimte te geven in mijn innerlijk, terwijl ik ze naar buiten toe meer probeer te doseren. Daarmee sluit ik mijn hart niet af voor mezelf en anderen, ook niet als er vanbinnen een vulkaan van boosheid losbarst. Er blijft altijd ruimte: middenin mijn emoties, mijn lichaam, mijn adem en handelen."
Plots is Marjan aangedaan. "Het ontroert me ook om naar de Vajrayogini te kijken", zegt ze met tranen in haar ogen. "Het kan me zo'n pijn doen als sommige boeddhistische leraren zeggen dat emoties een ziekte zijn. Mensen voelen zich dikwijls al minderwaardig, en worstelen enorm met hun emoties. Als een leraar je dan ook nog eens vertelt dat emoties slecht zijn, en dat je ze moet uitroeien, onderdrukken of transformeren, dan is dat een onmogelijke opdracht! Hoe kun je dan ooit jezelf zijn? Bovendien kan het onderdrukken van iets nooit naar vrijheid leiden. Ik vind het heel tragisch dat iets wat in jezelf opkomt, wordt afgewezen."
Daarom is Marjan een Vajrayogini-vrouwengroep gestart in Nijmegen. De groep dient als empowerment en is een oefenterrein voor het zoeken naar de essentie van de vrouwelijke verwezenlijking van vrijheid. Het werken met emoties als weg naar vrijheid maakt daar onderdeel van uit. "Vrouwen zijn heel goed in voelen en hebben een intuïtieve verbinding met het ruimte-aspect. Maar beiden zijn ook onze valkuil", vertelt Marjan. "We moeten leren precies te voelen en waarnemen. Zonder in het drama te gaan maar ook zonder de emotie te ontkennen." Door middel van meditatie-oefeningen, Tibetaanse yoga en lichaamswerk ontstaat meer gronding en aanwezigheid om intense emoties te dragen en te waarderen.
"Het leven zelf is onze grootste leraar", meent Marjan. "Stap van je meditatiekussen af en laat je door het dagelijks leven uitdagen! Situaties waarin je boos bent of jaloers, dát zijn de juweeltjes van kennis. Dat zijn de momenten waarop vrijheid zich in al haar facetten kan presenteren, en zich verder kan openen naar een vrijheid die onafhankelijk is van omstandigheden."
Headerfoto origineel: Anton Petukhov
-------------------------------------------------------
Gepubliceerd in het tijdschrift Inzicht, nov/dec 2012.
Dimensies van Bewustzijn, interview met Robert Hartzema en Marjan Möller
Robert Hartzema geeft ruim dertig jaar onderricht in het Tibetaans boeddhisme, meditatie en yoga vanuit de dzokchen-traditie. Hij schreef dertien boeken, waaronder een trilogie over de kernthema's uit dzokchen: Ruimte, Tijd en Bewustzijn. Dimensies van bewustzijn is het laatste deel. Samen met zijn vrouw Marjan Möller geeft hij de jaartraining Boeddhistische Psychologie en voortgezette groepen over dzokchen. In de groepen geeft Robert de meditaties en uitleg, Marjan geeft de yogaoefeningen en samen doen zij de uitwisselingen. Hij belichaamt meer het doen en zij meer het Zijn. Het feit dat zij samen de groepen geven, torpedeert de mogelijkheid om hen in een positie als leraar te idealiseren; en omdat zij er als partners zitten fungeren zij als een mannelijk en vrouwelijk projectiescherm. Zelf genieten zij voornamelijk van de wederzijdse stimulans en uitdaging.
Ter gelegenheid van het verschijnen van laatste deel van de trilogie over dzokchen interviewt Brigitte van Peursen de auteur Robert Hartzema en zijn vrouw Marjan Möller over de directe en volmaakte bevrijding op de werkvloer van het dagelijks leven.
Dimensies van Bewustzijn
Brigitte: Wat zijn dimensies van het bewustzijn?
Robert: Zoals het licht verschillende gelaagdheden heeft waardoor je kleuren kunt zien, heeft het bewustzijn verschillende dichtheden. Zij kristalliseren zich uit in het horen, proeven, aanraken, ruiken, ervaren van emoties, enzovoorts. Deze dimensies geven aan hoe het bewustzijn in elkaar zit en zij zijn te kennen door verschillende vormen van aandacht te ontwikkelen.
Brigitte: Wat heb ik eraan om het verschil te weten tussen bijvoorbeeld neus- of oorbewustzijn?
Marjan: Een geursensatie is een volstrekt andere wereld van sensaties dan iets wat via de oren of via het oogbewustzijn binnenkomt. Elk heeft zijn eigen rijkdom.
Robert: Het geeft een structuur waarmee je kunt oefenen en waarmee je je bewustzijn kunt uitkristalliseren. Het intellectueel begrijpen is maar een klein onderdeel en relatief onbelangrijk, het is meer een toegang tot.
Het puur ervaren
Brigitte: Stel: ik herinner me de geur van urine, zoals van de oude dame die ik nu verzorg. Wat kan ik hiermee?
Marjan: Welke gedachten en associaties heb je ermee? Als je het vanuit het benoemen ervaart, kan je zeggen het ruikt akelig. Vanuit dzokchen ga je naar het ervaren zelf, naar de sensaties, en naar het waarnemen hoe het pakket aan associaties omhoogkomt.
Robert: Je ziet dan hoe je het ene afwijst en het andere vastgrijpt en bijvoorbeeld denkt: het zit wel in wierook en niet in urine. Het is allebei zijn. Je bent de geur. Je ruikt de geur van urine, van wierook; die sensatie heeft een rijkdom. Maar als ik het meteen benoem en afwijs, ben ik onmiddellijk weg bij het puur ervaren en ben ik ook weg bij het zijn. De precisie die dzokchen aanvoert, maakt je bewust waar je weggaat bij het zijn. Om dat te signaleren is het belangrijk al die onderscheidingen te maken. Anders denk je dat je bent maar je bent helemaal niet. Het is gewoon een mindtrip.
Het onderscheiden maakt alles helderder. Hoe urine ruikt, maar ook alle processen die daarbij innerlijk geraakt worden. Als het hierbij duidelijk is, is het bij andere dingen die gebeuren ook duidelijk. Er ontstaat helderheid binnen dat wat er gebeurt. Helderheid zit in dat wat gebeurt. Punt.
Marjan: Denk maar aan een diamant. Elk facetje kaatst op eigen wijze het licht vanzelf terug, alleen wij maken er iets van. Het ene appreciëren we, het andere wijzen we af. Als je een zintuigbewustzijn uitschakelt of buiten het pallet houdt of gemakshalve op één hoop gooit, dan snijd je jezelf af van het helder worden van die dimensie.
Brigitte: Dus met een geur komt van alles meteen omhoog…
Robert: Ja, maar je kunt niet met alles tegelijkertijd oefenen. De dzokchen inzichten zijn specifiek ontwikkeld om een kwaliteit van ultieme vrijheid of helderheid te verwezenlijken. Vandaar dat de oefeningen blijven wisselen: oefeningen met de zintuigen, met het denken, met ademhalingen, meditatieoefeningen. Er zijn honderd en een ingangen waardoor je elke keer op een ander been wordt gezet. Juist doordat je elke keer weer je aandacht verlegt naar iets anders, een ander zintuig, een andere kwaliteit van bewustzijn, wordt enerzijds alles geleidelijk aan helderder en anderzijds raak je niet ergens de weg kwijt door iets vast te grijpen: dat was een bijzondere ervaring! Want dan ga je dàt cultiveren en zet je jezelf klem. Het ego is superslim om alles ogenblikkelijk in te pakken. Via oefeningen geef je het ego geen kans om greep op je te krijgen; het ego schiet en je hebt je al gebukt. Net zoals je een diamant slijpt, je blijft hem draaien alleen dan wordt ie steeds stralender. Dat is een langzaam proces.
Schilderij van Robert Hartzema: Helder Licht van Gewaarzijn
De matrix
Marjan: Het steeds wisselen van invalshoek bereidt je voor op het herkennen van de helderheid in het dagelijks leven. Je raakt ermee vertrouwd om het niet in iets te zoeken. Het is er allemaal al: het ene is niet beter dan het andere. Er hoeft niets gecontinueerd of buitengesloten te worden.
Brigitte: Elk commentaar is eigenlijk het apart zetten…
Marjan: Ja, elk commentaar dat je vastgrijpt, concreet en belangrijk maakt, is het bevriezen van dat wat in essentie verandering en schittering is.
Robert: Tegelijkertijd is er continu commentaar. Dat blijft, tot je dood. Het is niet de bedoeling om dat commentaar tegen te gaan. De essentie van het leren kennen van de dimensies van het bewustzijn is dat de werking van die verschillende dimensies, dus de manier waarop je jezelf daarin klem zet en de manier waarop je daarin helder kunt blijven, allebei tegelijkertijd helderder worden. De meest scherpe helderheid richt zich op de patronen zelf. Dat betekent dat je leert zien welke patronen zich in de loop van je leven binnen een bepaalde laag van bewustzijn hebben neergezet. Deze matrix kun je normaal gesproken niet zien...
Marjan: Je bent die matrix.
Robert: En vanuit die matrix zie je een bepaalde werkelijkheid die je ervaart als de werkelijkheid en beschouw je jezelf als zelf. Maar de matrix zèlf herken je niet omdat je hem bent geworden. Hij is gevormd vanaf de conceptie en geleidelijk aan zijn daar allerlei patronen in ontstaan en krachtiger geworden. De basale helderheid is waar je die matrix helder krijg. Kijk, de helderheid op zich, als helder gewaarzijn, die is er al, die hoef je niet te ontdekken.
Dus, je ruikt urine en krijgt een partijtje oordelen. Als die geleidelijk aan helderder worden en je ziet dat dit gewoon oordelen zijn, dan blijf je daar steeds meer vrij van.
Marjan: Terwijl zich dat innerlijk gewoon af mag spelen. Dat is belangrijk! Je aandacht blijft bij het zich ontvouwen van de neigingen zonder ze tegen te gaan. Zo krijg je geleidelijk meer contact met de ruimte en dynamiek daarbinnen.
Robert: Je bevrijdt je indirect wanneer je ziet wat die verschillende gelaagdheden van het bewustzijn doen. Daarmee kristalliseert zich zowel die helderheid uit, als de werking van het bewustzijn. Elke situatie is vanuit de dimensies van het bewustzijn gezien min of meer identiek. In die zin dat alle dingen zich tegelijkertijd of vlak na elkaar afspelen. Naarmate dit mechanisme transparanter wordt, kan de helderheid die er gewoon is daar vanzelf doorheen schijnen. Niet door weg proberen te gaan uit dat patroon. Het ligt niet elders. Het ligt precies binnen in de realiteit van wat op dat moment gebeurt in jouw leven. Wat het ook is.
Marjan: Anders zou je iets forceren. Bijvoorbeeld: dat patroon is niet oké, daar moet ik nu toch wel aan voorbij zijn. Forceren resulteert in ontkennen of onderdrukken. Het is het spel van alle dimensies tegelijkertijd, en om die gelaagdheden waar te nemen dat is al een diamant.
Het lichaam
Brigitte: Wat is de plaats van het lichaam binnen het bewustzijn?
Marjan: Als je het over bewustzijn hebt, wordt vaak gedacht dat het gaat over het denken en eventueel de leegte of ruimte waarin het denken verschijnt. Het lichaam heeft in essentie alles: alle dimensies van het bewustzijn zijn te danken aan het lichaam.
Robert: Zonder lichaam ben je er niet. Als eicel en sperma niet bij elkaar waren gekomen... Het lichaam is primair. De eerste vijf dimensies van bewustzijn betreffen de zintuigen, zij hebben niks met het denken te maken. Dan krijg je het mentaal bewustzijn opgesplitst in verbaal en non-verbaal mentaal bewustzijn, dus dat is nog maar de helft dat zit te kwekken en denkt dat het de verlichting kan bereiken. Dan heb je het pakhuisbewustzijn* dat veel meer dan het denken omvat. En tot slot heb je het geheel waar dat allemaal uit afkomstig is. Het denken is een klein onderdeel van ons zijn waar we een enorm belang aan toekennen. Het is een onderdeel en functioneert alleen voor zover die andere onderdelen er ook zijn. Je kunt met je denken niet eten, daar heb je echt je handelen, geur en associaties voor nodig.
Het totale bewustzijn kan zich alleen vanuit die totaliteit uitkristalliseren en niet vanuit het denken. Want het denken zal altijd zichzelf blijven bevestigen. In onze hele manier van denken is zo goed als niks van onszelf; woordgebruik, intonatie, denkbeelden, bijna alles komt van je ouders, familie, leraren. De rest heb je uit de media of uit boeken. Het is allemaal van een ander. Het enige wat van jou is, is je lichaam. Wat je ziet is van jou, wat je ruikt, wat je aanraakt. De rest is niet van jou. Het is heel lastig vanuit het denken ooit bevrijd te worden. Tenzij je vanuit de andere zintuigen door het denken heen begint te kijken. Het doen van de yoga, adem- en meditatieoefeningen maakt het denken minder belangrijk, waardoor het leert zichzelf niet zo serieus te nemen maar meer te zien als denkbeelden. Gedachten zijn zo transparant als wat, ze zijn nergens concreet te vinden. Pas dan kan denken geleidelijk aan losser worden, wat doorschijnender.
Marjan: Ook bescheidener. Het lichaam wordt dikwijls het ondergeschoven kindje. Spirituele zoekers proberen nogal eens de identificatie met het lichaam te doorbreken, alsof aan dat lichaam een luchtje zit. Alsof je je vrij kunt denken en het lichaam daar geen onderdeel van uitmaakt. Terwijl in het lichaam en de adem juist de sleutel tot de schatkist ligt!
Robert: Je lichaam is het voertuig van het bewustzijn.
Marjan: Het lichaam is gematerialiseerd bewustzijn, daar is het meeste slijpwerk te verrichten.
* Het pakhuisbewustzijn is waar het verleden opgeslagen ligt en wordt opgeroepen door associaties via gedachten, geuren, beelden, gewaarwordingen, adem, lichaam, enzovoorts.
Schema: Dimensies van Bewustzijn © Robert Hartzema
De doener
Robert: Het denken denkt altijd dat het gelijk heeft. Ook het meest bijzondere inzicht gaat uit van zijn eigen gelijk en wordt zo een nieuwe matrix. Vandaar dat de dzokchen inzichten voortdurend wisselen – anders zit je net zo vast als in een ander dogma. Het zal iets uitleggen vanuit een van de zintuigen, vanuit een bepaalde dimensie van bewustzijn, waarbij steeds duidelijk is dat elk perspectief een perspectief blijft.
Daarnaast gaat dzokchen uit van een relatieve en een meer absolute werkelijkheid, in die zin dat iets altijd minimaal twee totaal verschillende perspectieven heeft. In het relatieve, gewone perspectief is alles afhankelijk van oorzaak en gevolg, heb je verantwoordelijkheid voor je daden en gebeurt alles in lineaire tijd van verleden-heden-toekomst. Die werkelijkheid blijft altijd. Het kan zijn dat die werkelijkheid transparanter wordt, je raakt er minder in gevangen, je identificeert je er minder mee. Maar je kunt niet zeggen: er is geen doener. Er is altijd iemand die de wc doortrekt of niet, bij de kassa afrekent of wegrent.
Marjan: Als je zegt dat die doener niet bestaat, ontken je een deel van het totaal. Er blijft op het relatieve niveau iemand die handelt. Wat is daar mee mis?
Robert: Tegelijkertijd is er een ander perspectief waarin het bewustzijn volstrekt open is, veranderlijk, ongrijpbaar, transparant en spontaan. Het kan altijd alle kanten uitgaan, het is multidimensionaal. De dimensies openen zich naar alle kanten tegelijkertijd: het kijken, ruiken, horen, voelen, denken, niet-denken, de associaties uit het pakhuisbewustzijn en het bewustzijn waar het allemaal uit voortkomt, plus alle lagen van gewaarzijn daaronder. Elke dimensie is elk moment in zijn compleetheid aanwezig, ook al ben ik totaal gefixeerd op één ding. Die rijkdom wordt geleidelijk aan meer beschikbaar en dat waar ik me op fixeer – dat is ook handig als je werkt of auto rijdt – is niet meer het enige. Het wordt transparanter en dat schept een bepaalde kwaliteit van vrijheid of helderheid.
De enige ingang
Robert: Vrijheid kan alle kanten uit en zit niet gevangen in iets. Wat zich spontaan aandient, wordt in zijn spontaniteit gezien en niet onmiddellijk buitengesloten omdat het niet past in het vooropgezette schema of doel.
Marjan: Dat gaat heel ver, want ook over vrijheid hebben we denkbeelden, bijvoorbeeld als staat van gedachteloosheid of gelukzaligheid. Meestal betekent het ook dat er iets weg moet. Het is bijna ondenkbaar voor de matrix dat het werkelijk alles kan bevatten. Want vrijheid zit ergens in, dat is deel van de matrix: je wilt ergens van weg en zoekt het in iets anders.
Brigitte: Een patroon of spanning waar ik vanaf wil…
Marjan: Ja, terwijl de weg er naartoe is erin. Het is inclusief spanning, inclusief alle oordelen erover, inclusief de pijn die er is. Dat is voor het denken niet te bevatten.
Brigitte: Het denken is maar een piepje van het geheel…
Marjan: Het gaat dieper. Al in de baarmoeder zijn die bewegingen te zien, het weggaan van pijn of onlust is een overlevingsmechanisme. Zoiets zal je altijd kunnen blijven waarnemen, omdat het puur onderdeel is van het organisme, de beweging weg van ongemak.
Brigitte: Kun je zeggen dat er naartoe gaan de beste ingang is?
Robert: Het is de enige ingang… We zitten hier, maar we willen altijd weg. Dat is de essentie van een spirituele zoektocht. Het enige startpunt om werkelijk helder te krijgen wie je bent en hoe je functioneert, is wanneer je durft te starten bij wat er hier en nu is, en dat ik ben wie ik nu ben. Elke ontkenning is een omweg – met alle problemen, patronen, verwarringen, angsten, hoop, enzovoorts – die aldoor weer bij hetzelfde punt zal uitkomen. Het is de beroerdste ingang, maar wel de enige.
De kristallen bol is in dzokchen het symbool voor het uitgekristalliseerde bewustzijn waarin alles verschijnt terwijl het nergens concreet te vinden is.
Naar het lijden toe
Robert: De term bevrijding heeft het nadeel dat je denkt dat je bevrijd bent van alle gewone dingen. Dat is niet zo, dingen worden juist scherper. Het woord verlichting is nog erger, alsof het aangaat en niet meer uitgaat. Alles wat aangaat, gaat ook uit. Het zit niet op het niveau van ervaringen. We zoeken het altijd in iets, maar het gaat niet over iets. De helderheid gaat tegelijkertijd alle kanten uit. Het pijnlijke wordt pijnlijker, het droevige wordt droever, het mooie wordt mooier. Sommige dingen blijven exact hetzelfde, andere veranderen totaal. Helderheid is niet iets wat aan kan gaan en dan aan is. Nee, het is een helderheid die heel langzaam helderder wordt. Er zit nooit een einde aan. Zodra je een idee hebt van een eindstaat, zoals ‘Verlichting’, is de zaak bevroren en zit je al weer vast. Het ego grijpt alles vast. Dat doet het met al die termen: bevrijding, verlichting, absolute, god, dat wat nooit verandert, eenheid.
Marjan: Ergens zal iemand je moeten vertellen dat je bijvoorbeeld de neiging hebt om vormloze sferen vast te grijpen. Daarin blijft taal naast oefeningen heel belangrijk. Robert geeft een verstilde meditatieoefening waarbij je het bewustzijn waarneemt en vervolgens geef ik een krachtige Tibetaanse yoga oefening die de energiestromen in het lichaam stimuleert. Daarmee proberen wij elke keer die schakeling te maken zodat je niet iets kunt vastgrijpen, namelijk het bewustzijn dat het bewustzijn waarneemt en daar een project van maakt. Taal is belangrijk om je valkuilen op het pad helderder te maken, zodat je die herkent.
Robert: Alleen iets dat je voortdurend blijft uitdagen, kan je in beweging houden zodat je elke keer jezelf blijft waarnemen, blijft zien wat zich allemaal afspeelt in je eigen bewustzijn. Dat is op zich voldoende. Er hoeft geen resultaat uit te komen. Puur het waarnemen kristalliseert het bewustzijn uit. Niets anders. Waarnemen van dat wat zich in het moment concreet aandient – zonder iets te ontkennen. Of te zien dat ik het ontken en dat niet te ontkennen.
Marjan: Als je dat ziet, is het ook helder. En mag ontkennen als zodanig worden omhelsd. De neiging om te ontkennen is en blijft een onderdeel van de totaliteit.
Robert: Het is een ingesleten iets om je eigen patronen niet te herkennen. Zelfs als ik ze herken, wil ik dat via een bepaalde matrix: een psychologische, filosofische of advaita matrix. Dan bevestigt de matrix van dat systeem weer de volgende structuur en heb ik weer houvast. De behoefte aan houvast begint zodra sperma- en eicel versmelten. Ze houvasten samen aan elkaar en proberen wat schadelijk is eruit te duwen en wat goed is binnen te laten. Dat kristalliseert zich fysiek, psychisch, emotioneel, zintuiglijk steeds verder uit. Je duwt het weg, of je grijpt het vast, of je ontkent het. Dat zijn de drie basale patronen die zich in de fysieke, psychische, emotionele en zintuiglijke structuur allemaal tegelijk afspelen. Het ego is de kracht van die structuur. De helderheid zit in het zo helder mogelijk waarnemen zonder bij voorbaat al van alles buiten te sluiten of te ontkennen of niet te willen zien.
Marjan: Dat is terug naar de eerste waarheid van de Boeddha: het leven is lijden. Ga naar het lijden toe.
>>